Czym jest stosunek pracy?

Większość z nas w trakcie swojego życia zawodowego styka się z regulacjami prawa pracy jak i prawa ubezpieczeń społecznych. Wykonywanie pracy w zamian za wynagrodzenie jest bowiem najczęściej spotykaną formą zarabiania na własne utrzymanie. Stosunek pracy nie jest jednak jedyną formą zatrudnienia. W zestawieniu z umową cywilnoprawną (tj. głównie umową zlecenia i umową o dzieło), posiada jednak zestaw charakterystycznych cech, które powodują, że od wielu lat zawieranie, wykonywanie i rozwiązanie umowy o pracę poddane jest szczególnej regulacji prawa pracy.

W Polsce głównym aktem prawnym dotyczącym stosunków prawnopracowniczych jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy. Przedmiotem regulacji tej ustawy są głównie tzw. indywidualne stosunki pracownicze, tj. stosunku prawne bezpośrednio pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Prawo polskie - prócz indywidualnego prawa pracy - reguluje także prawo pracy zbiorowe (np. ustawa o związkach zawodowych).

Pojęcie stosunku pracy zdefiniowano w art. 22 § 1 k.p., który stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejcu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Powyższa definicja dostarcza nam garść informacji o tym, czym jest, a czym nie jest stosunek pracy. Tak więc:

1. Stosunek pracy jest zawsze relacją dwustronną, tj. ustanawia obowiązki pracownika i pracodawcy - nie zmienia tego faktu to, że w przypadku tzw. agencji pracy tymczasowej w tym stosunku prawnym mamy do czynienia z osobą trzecią, tj. z podmiotem, na którego rzecz praca jest wykonywana. Stosunek pracy powstaje pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.
2. Praca jest wykonywana przez pracownika pod kierownictwem pracodawcy, tzn. pracodawca określa rodzaj wykonywanej pracy (w granicach określonych zawartą umową) oraz sposób jej wykonania. Jest to jeden z najważniejszych elementów odróżniających stosunek pracy od umowy zlecenia lub umowy o dzieło, w których zatrudniający zasadniczo nie ma takich kompetencji.
3. Praca jest wykonywana przez pracownika w określonym przez pracodawcę miejscu i czasie. Cecha ta też znacząco odróżnia umowę zlecenia i umowę o dzieło od umowy o pracę, bowiem w przypadku tych dwóch pierwszych umowa określa zasadniczo tylko wynik, za który odpowiedzialny jest zatrudniony.
4. Pracownikowi w stosunku pracy zawsze należy się wynagrodzenie (określone minimalnie innymi przepisami). Oznacza to, że jeżeli nawet wszystkie elementy stosunku pracy są zawarte w umowie, a jeżeli praca ma być nieodpłatna to umowa nie kreuje stosunku pracy, a inny stosunek prawny. Wynagrodzenie za świadczenie pracy jest bowiem elementem istoty tego stosunku.
5. Praca przez pracownika musi być świadczona osobiście tj. nie może on - bez zgody pracodawcy - scedować obowiązku jej wykonania na kogoś innego.

Zgodnie z art. 22 § 1¹ k.p., zatrudnienie w warunkach określonych powyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Oznacza to, że Kodeks przewiduje mechanizmy uniemożliwiające (przynajmniej w teorii) ukrywanie stosunku pracy pod nazwą innych umów, które - moim zdaniem niezbyt uczciwie - nazywa się umowami "śmieciowymi". Zleceniodawcy wielokrotnie bowiem - czy to ze względu na mniejsze koszty zatrudniania pracownika, czy to ze względu na chęć ograniczenia praw pracowniczych regulowanych przez Kodeks - wielokrotnie ukrywali stosunek pracy pod rzekomą umową zlecenia lub umową o dzieło.

W obecnym porządku prawnym, zatrudnionemu, który wykonuje pracę na warunkach stosunku pracy, lecz na podstawie umowy nazwanej umową cywilnoprawną (o dzieło lub zlecenia) przysługuje prawo do ustalenia jego praw pracowniczych na zasadzie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (zob. A. Świątkowski, Komentarz do art. 22 [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2018, pkt IV.1). Wiąże się to z poważnymi konsekwencjami dla pracodawcy - nie tylko ze względu na roszczenia pracownika chociażby o przyznanie urlopu, ale również ze względu na grożące mu kary za naruszenie praw pracowniczych - nakładane przez Państwową Inspekcję Pracy.

Prowadzona przeze mnie Kancelaria oferuje Państwu reprezentację i wszelką pomoc prawną w zakresie prawa pracy - zarówno indywidualnego jak i zbiorowego.