Jakie kompetencje mają sądy administracyjne?
Zgodnie z art. 184 Konstytucji RP Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Powyższy przepis tworzy ogólne podstawy dla działalności w Polsce sądów administracyjnych, które mają za zadanie dbać, aby działania administracji publicznej pozostawały zgodne z prawem.
Skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) przysługuje na wiele form działania administracji wymienionych szeroko w art. 3 § 2 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Pomimo tego, najważniejszą kategorią zaskarżalnych aktów są decyzje administracyjne, które rozstrzygają indywidualne sprawy administracyjne.
Należy jednak wyjaśnić jedną, zasadniczą kwestię, która jest nie do końca powszechnie postrzegana w świadomości prawnej społeczeństwa. Polski system sądownictwa administracyjnego - z bardzo niewielkimi wyjątkami - jest skonstruowany wedle kasacyjnego modelu orzeczniczego.
Co to oznacza? Mianowicie to, że sąd - zasadniczo - nie może podejmować decyzji w zastępstwie organu administracji. Sąd administracyjny dokonuje więc jedynie oceny zachowania administracji, np. wydanej (bądź niewydanej) decyzji - i to tylko wedle kryterium zgodności z prawem.
Powyższe najlepiej wyjaśnić na przykładzie. Organ administracyjny wydaje decyzję niezgodną z prawem. Strona zaskarża ją do WSA. Sąd, uwzględniając skargę, uchyla decyzję i przekazuje ją do ponownego rozpoznania. W polskim systemie prawnym sąd administracyjny nie może zmienić decyzji wydanej przez organ, bądź wydać nowej decyzji w miejsce poprzedniej.
Ma to oczywiście cały szereg wad, które de facto znacząco pomniejszają zakres gwarancji dla strony. Może bowiem dojść - i często dochodzi - do swoistego impasu prawnego. Organy, pomimo tego, że są formalnie związane wskazaniami sądu co do treści nowej decyzji, niejednokrotnie lekceważą moc wiążącą wyroków sądów administracyjnych, nawet nie wydając w ogóle decyzji administracyjnej.
Przeciwko merytorycznemu (reformacyjnemu) orzekaniu sądów administracyjnych (jak nazywamy możliwość zmiany decyzji organu przez sąd), wedle przedstawicieli doktryny prawa administracyjnego, stoi treść Konstytucji, która mówi jedynie o "kontroli" administracji przez sądy.
Sam zajmowałem się naukowo powyższą kwestią. Owocem tej pracy jest szereg publikacji naukowych, m.in.:
- Prawo do sądu i pojęcie wymiaru sprawiedliwości w perspektywie merytorycznego orzekania sądów administracyjnych, „Forum Prawnicze”, nr 6/2017, ss. 72-84. Artykuł został wygłoszony w ramach Ogólnopolskiej konferencji naukowej „Aksjologia polskiej Konstytucji. Konferencja z okazji XX-lecia polskiej ustawy zasadniczej”, Kraków, 1-2 grudnia 2017 roku, referat pt „Prawo do sądu administracyjnego w Konstytucji RP”.
- Merytoryczne orzekanie sądów administracyjnych a zasada trójpodziału władz, „Przegląd Prawa Publicznego”, nr 4/2018, ss. 83-94.
- Główne modele orzecznictwa sądów administracyjnych, „Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały”, nr 2/2018, ss. 125-134.
- Faza orzecznicza postępowania sądowoadministracyjnego w perspektywie koncepcji reformacyjnego sądownictwa administracyjnego, „Studia Prawnicze i Administracyjne”, nr 26(4)/2018, ss. 9-14.
